Thuiszorg

Sinds ik ‘U bent mijn moeder’ zag, denk ik aan mijn eigen moeder. Zij heeft Parkinson en woont bij mij in huis, 40 maanden nu. Drie jaar geleden kon ze nog aardig lopen en praten, min of meer zelfstandig naar toilet, zelf eten, aankleden. Ik vond het vermoeiend mijn dagen met haar door te brengen. Ik vond het saai. De traagheid, de herhaling, telkens maar weer een antiek liedje zingen, voorlezen uit haar eigen vakantiedagboek van vijftig jaar geleden. Zo boeiend als mijn moeder was in de bloei van haar leven, zo saai schreef ze. Om de drie zinnen was het ‘ik heb koffie gezet’, of ‘even een kopje koffie’. Na drie weken besefte ik dat haar vakanties anders van beleving waren geweest dan de mijne. Haar inbreng was koffiezetten, nee, haar rustmoment was de koffie. Zij vond het eng wat mijn vader ondernam, kamperen op de bonnefooi, bij vreemde mensen, Zwitserse boeren, Tsjechische boeren, Franse boeren, ver weg van god en vaderland. Toen begon ik te lachen elke keer als ik die koffie voorlas, tot mijn verbazing begon zij ook te lachen. ‘En nou een kopje koffie’ zei ze. Onze oude band van humor en begrip was hersteld. We begrepen elkaar weer. Maar ik was blij dat ze een middagdutje deed. En als ik snel naar de winkel fietste, stonden de tranen me soms in de ogen. Ik miste mezelf, maar dat wist ik niet.

Kees miste mij ook. Na zes weken regelde hij PGB. Vier ochtenden in de week konden we thuiszorg krijgen. Dat moest ik verkopen aan mijn moeder. Een vreemde vrouw die de hele ochtend bij haar kwam. Twee vreemde vrouwen, elk twee ochtenden. Mijn moeder vond het niet erg. Misschien was ze mij ook beu. Een van de twee dames bleek onze reddende engel te zijn. Ze had een klik met ons, vaart en humor, gezelligheid en creativiteit, en kracht. Met haar gouden krullen bleek ze ook nog aan bodybuilding te doen. Nooit is mijn moeder haar te zwaar. Nooit ben ik haar teveel. Ze is er nog steeds, ook nu er elf hulpen zijn die dagelijks zorg voor mijn moeder op zich nemen. Mijn rol is veranderd, mijn visie, ikzelf.

Ik heb ondervonden wat het is om 84 te worden met de ziekte van Parkinson 12 jaar in je lijf. Aanvankelijk begrepen Aal en ik elkaar als bij electro, dat spel waarbij je met een ijzeren pinnetje een plekje aanraakt, waarop een rood lampje gaat branden. Mijn moeder zei gekke zinnen die niemand weet, zoals ‘gulpen dicht’, ik wist de context. De bejaarde buurmannen die uit gemak de knoopjes van hun gulp niet meer dichtknoopten, en als de dokter kwam, zei de hulp dat zinnetje. Als ik dat uit de doeken deed, zei Aal opgelucht, ‘jij weet de weg in mijn hoofd’. Ik zei dat zij een wijze vrouw was.

Mijn moeder ziet dingen die ik niet zie. Aanvankelijk waren dat griezelige beelden. Kinderen die in de boom voor haar raam hingen, soldaten die zonder hoofd marcheerden langs haar raam, en op een nacht sneed zij uit een plastic schort een broekspijp voor een arme sloeber op haar stoep. Ze was nijdig dat ik niks voor al die stakkers deed. Ik liep met haar naar de sloot waar vluchtelingen in de kant crepeerden. Ze bleken  verdwenen toen wij aankwamen, zoals ook de soldaten, de gehangenen en alle oorlogstaferelen als sneeuw voor de zon verdwenen als wij er samen heen gingen.

‘Ze zijn weg’, zei ze dan. Tenslotte waren alle griezelbeelden weg.

Gaandeweg verzachtten de beelden. Haar moeder kwam langs, altijd in de deuropening, armen over elkaar, ‘dag wicht’. Haar man, mijn vader, kwam onder het eten, ‘hij vindt mijn eten niet lekker, hij wil nooit wat’, klaagde ze. ‘Dat komt omdat hij dood is,’ zei ik dan. En zij, ‘O ja, dan hoeft hij geen eten meer.’ Nuchter als een echte Grunninger betaamt. Het leukst vindt ze het bezoek van haar vader. Hij kijkt toe hoe ze schildert, want dat blijft ze doen.

We moeten de verf op haar kwast doen, de kwast in haar hand stoppen, de hand naar het doek bewegen, maar dan gaat die hand verder vanzelf. Ze wilde altijd abstract schilderen, maar vond daarin nooit de weg die ze wilde. Altijd bleef er herkenbaarheid. Een peer, een boon, een spruit. Nu werkt ze buiten de zichtbare werkelijkheid. Je kunt haar schilderijen omkeren en van alle kanten bekijken. Wat ze zei sinds ze de Rietveld Academie afsloot, ‘Je moet de dingen ook eens van een andere kant bekijken’, laat ze nu zien in haar kunstwerken.

Steeds meer lijn verdwijnt, steeds meer kleur verschijnt, een weerspiegeling van een proces in haar innerlijk. Lijnen vervagen, tijden vervloeien, mensen verenigen. Haar woordenschat nadert de kern, het oerwoord, de oerklank, vast en zeker iets met L.

‘Lief’ zijn de mensen die haar omringen.

‘Lekker’ zijn de hapjes en slokjes in haar mond.

‘Leuk’ is alles wat ze met ons doet.

En de Lach niet te vergeten, soms schaterend als zij net wakker wordt en ik haar de eerste pil geef.

Ze ziet kippen in het gras en engelen in het gordijn. Ze zakt door haar benen als we haar uit bed halen. Maar is dat erg? Is dat aftakeling? Of vinden wij dat erg door onze visie? Kijken we wel goed?

Aal kon alles schilderen. Als ik haar vroeg hoe ze dat voor elkaar kreeg, die precisie van een kanten kleedje, die uitgestrekte verte van de uiterwaarden, de gloed van de Braziliaanse bonen, dan zei ze ‘kwestie van goed kijken’.

En nu, in haar laatste levensfase laat ze het goud zien dat al die tijd onder het harnas van beschaving verborgen was.