Drentelen 5 – De Sovjet Mythe

In Assen raast een rode storm door de straten, boomstammen bekleed met rode lappen, her en der zijn Sikkel en Hamer geschilderd, alsof mijn voorvaderen het graf verlaten hebben en hun toekomstdroom getransporteerd hebben naar het Nu.
Mijn buik voelt er raar van.

Het Drents Museum is behangen met de Sovjet Mythe van mijn voorvaderen, veel rood, vlaggen en vanen die gedragen worden, wapperen of op de grond zijn uitgespreid, mensen die geluk uitstralen, energie en overdaad, precies zoals Pa Kolman droomde voor de arme landarbeiders en fabrieksarbeiders in Oost Groningen en Drenthe waar hij stakingen leidde om de kapitalisten op de knieën te krijgen en hun arbeiders een menswaardig bestaan te geven, te beginnen met hoger loon.

Hier op de wanden zie je fabrieken met blozende arbeiders, weldoorvoed, lachende koppen en blozende wangen, handen aan wielen en grote machines. Op het land is het feest, blozende vrouwen met wapperrokken en blije gezichten dansen gearmd over korenvelden onder hemelsblauw. De Sovjet Mythe was beter dan stikken in stof in de strokartonfabriek  of krabben in arme Drentse grond in weer en wind, regen en kou voor minder dan droog brood.

Mijn voorvaderen geloofden in de Sovjet Mythe zoals hun ouders geloofden in de Kerk. Onafhankelijk van elkaar bonden beide jongens, Jan Kolman en Co Vellinga, rond 1915 de strijd aan met meneer Pastoor en zijn ongeloofwaardige uitspraken over water dat veranderde in wijn en wonderbaarlijke visvangsten. Als jongens van een jaar of tien, de leeftijd waarop het eigen individu zich begint te roeren, legden ze de bijbelse woorden naast zich neer tot schrik van alle ouders, de een in Beerta, de ander in Oosterbeek. Allebei vonden ze de weg naar een nieuw geloof, het geloof in de goedheid van de mens, zonder god of gebod.

Hun dromen hangen aan de wanden van het Drents Museum. Als kind had ik een afkeer van de afbeeldingen die mijn vader me liet zien in boekhandel Pegasus in Amsterdam. Ik herinner me de gespierde benen en gestrekte armen met vlaggen in een kunstboek dat stonk naar oud papier. Ik hield van de plaatjes van Jacques P. Thijssen, de dierenplaatjes, maar vooral de randen er omheen, de krullen en bloemen waar ik nog steeds verliefd op ben.

De schilderijen vallen onder het socialistisch realisme, propaganda kunst die lang in kelders verborgen was.
Ze zijn beter dan ik dacht, plastisch, kleurrijk, levendig, en bevolkt met mensen, elk met een eigen gezicht, waarschijnlijk geschilderd naar levende mensen die wel of niet geloofden in de Mythe.
Zichzelf vonden ze vast goed uitkomen op het schilderdoek, sterk, mooi, gezond en sportief. Het valt me op dat alle schilderijen getuigen van saamhorigheid, de kern van de Sovjet Mythe, de kern van mijn opvoeding.
‘Bij elkaar blijven, elkaar niet in de steek laten, wat er ook gebeurt.’

Mijn voorouders leefden dit en vele staaltjes Kolman en Vellinga zijn bewaard in verhalen en anekdotes.
Of de Sovjetburgers erin geloofden, is de vraag, maar de schilders moeten erin geloofd hebben, in de Mythe, in hun schilderij, vooral in het begin, toen vadertje Lenin nog vers in het geheugen lag en de Kwaaie Stalin zijn staalharde vuist nog niet door het volk maaide.

Toen wij in 1967 eindelijk het IJzeren Gordijn passeerden en in het beloofde land vakantie hielden, was de teleurstelling groot bij mijn moeder, mijn broertje en mij. Het land was mooi met zijn bossen en meren en bergen, maar wat een saaie dorpen, nergens een leuke winkel, nergens een etalage, nergens iets aparts.
Mijn vader zag het anders ‘hier worden de mensen niet verleid dingen te kopen die ze niet nodig hebben, dingen die alleen maar bedoeld zijn hun gebrek aan eigenwaarde te maskeren en elkaar de loef af te steken. Onzindingen die alleen maar bedacht zijn om de rijken rijker te maken.’
De woordenstrijd die ik met hem aanging over creativiteit en voortdurende ontwikkeling gleden van hem af, zoals zijn woorden van mij.

Ik zie hem nog staat oreren met de boeren waar wij kampeerden. Zijn enthousiasme over het gezamenlijk bezit, de prachtige combines die het zware landwerk voor hen deden, de enorme landerijen vol wuivend graan, vrouwen die gelijkwaardig aan mannen arbeid verrichtten, de gratis voorzieningen als onderwijs, vervoer en medische hulp.
Tot zijn verbijstering zagen zij hun zegen niet, ze staarden zich blind op het Vrije Westen.
Maar ‘s avonds was er altijd weer die saamhorigheid, dan zaten we menigmaal rond het kampvuur met ‘arbeiders en boeren’, een wildzwijn aan het spit, zelfgebrouwen slivovitsj en pivo ( bier), een koperen ketel vol gulasch en maar lachen en zingen, gedragen liederen die weemoedig weerklonken onder eindeloze sterrenpracht.

‘Wilt u de film zien?’
Een bonte vrouw van een jaar of 50 duwt een rolstoel met grijsaard het zaaltje in waar Man en ik een doorlopende film bekijken die de Sovjet Mythe beweeglijk illustreert. De grijsaard kon Pa Kolman zijn, zoals zijn laatste moment op mijn netvlies staat, in elkaar gedoken in een rolstoel, de blonde haren, eens vergeeld van sigarettenrook,  blauw van de glanshampoo. Jan Kolman zou zich ter plekke oprichten, hier, oog in oog met Lenin op het witte doek. Hij zou zijn vuist heffen naar zijn held en roepen ‘rood front’.
Deze grijsaard schudt mismoedig het hoofd, of niets hem ooit begeesterd heeft.
‘Interesseert me niet.’

Twee uur later zitten we in de auto naar huis. Ik vraag Man wat hij ervan vond.
‘Best wel aardig. Verrassend. Er waren er een paar tussen die ik best wel mooi vond.’
Geen omhaal van woorden, geen associaties, geen verleden, geen gedachten, geen vooroordeel, geen emoties. Gewoon wat hij ervan vindt. Heerlijk zo’n man naast je.