De eerste keer dat ik besefte dat ik kon schrijven was in Den Haag in het huis met de hoge plafonds van mijn opa en oma. Ik was 9 en de grote mensen spraken over Marx en Lenin. Ter verpozing mocht ik typen op de typemachine waarop in de oorlog de verzetskrant getypt was. Letter voor letter ontstond mijn eerste verhaal. Het ging over een gemene heks in een bos, die bij nader inzien een oude vrouw was met honger en pijn. Mijn hoofdpersoon redde haar van een wisse dood. Toen de grote mensen hun meningsverschil over Mao en Lenin bijgelegd hadden, kwam opa kijken of de kleine meid iets getypt had. Hij was totaal verrast dat er een compleet verhaal was ontstaan met dat ene vingertje zoekend over de letters. Hij las het voor met plechtige opa-stem en eindigde met de gedenkwaardige zin ‘dat kind kan schrijven.’
De eerste keer dat ik besefte dat ik een boek zou kunnen schrijven, was in Berg en Dal. Ik woonde in een varkensschuur, had een baantje in een kinderboekwinkel en verder liep ik altijd buiten in het bos. Ik had een moeilijke tijd en verlangde ernaar alles op te schrijven, gewoon zoals het is.
Maar hoe is het?
Wat is het kenmerkende? Wat is het ware woord?
Zuiver waarnemen is moeilijk. Je zit je eigen waarneming in de weg met je interesse, invalshoek, tekortkomingen, kennis, wegdromen, kortom je vooringenomenheid.
De verwoording van je eigen beleving is moeilijk, laat staan het zo onder woorden brengen, dat de lezer tussen de regels door kan lezen.
Schrijven is ook het verwerken van eigen ervaringen. Het geeft helderheid en concentratie. Teruglezend kan ik in slaap vallen van mijn eigen herhalingen of verrast zijn van verbanden die er al schrijvend uit zijn gekomen.
Je kunt schrappen en herschrijven tot de ziel eruit is.
Dat vind ik ook het vreemde van mijn ervaring van Aal, mijn moeder. Ze is zo goed als alles kwijt. Ze is niet meer wie ze was, en toch is ze het nog. Onmiskenbaar. Wat is dat ongrijpbare, dat mysterieuze dat haar tot zichzelf maakt? Via ervaringen uit haar verleden kan ik soms contact leggen met dat ongrijpbare.
Mijn moeder kan niet slapen, stijf van gebrek aan dopamine. De vervanger hiervan, madopar, vermindert spierstijfheid, maar roept hallucinaties op en toen ze nog lopen kon, hallucinerend gedrag, zoals weglopen in haar blote kont met een broodmes in de hand, en op een keer had ze middenin de nacht met een keukenschaar een broek geknipt inclusief gulp nota bene, uit een plastic schort. Die was bedoeld voor de vluchtelingen die voor haar geestesoog naakt onder haar raam sliepen.
Aal kan niet slapen en ligt erbij als een plank. Ik ga terug naar het verleden. Niet uit weemoed in dit geval, maar op zoek naar de bewegingsknop. Ze bracht mijn broertje en mij in slaap met twee vingers en een versje ‘daar kwam een muisje aangelopen’. Ik gebruik haar oude truc en laat ze er nou op reageren. Met een enorme grijns in haar tandeloze gezicht, waar ik zoveel van houd als ik nooit voor mogelijk had gehouden, dat oude bekkie, die eindeloze grijns die haar roze tandvlees ontbloot. Ik laat het muisje nog een keer aanlopen over haar buik en haar borst. Ze vindt het spannend en moet telkens lachen als het muisje haar wil pakken.
‘Leuk, hè.’ Glashelder!
En whap, daar is het ongrijpbare. Ik voel dat ze zich herinnert, zichzelf herinnert, zich herinnert dat ze een zelf is.
Ze ontspant en valt in slaap.
Misschien is waar schrijverschap het oplichten van het geheel door het ene detail. Misschien maakt het detail het verhaal levensecht. Wat ze in India de bindu noemen, de kern waar het geheel in uitmondt en uit voortkomt. Misschien is dit de zen van het schrijverschap.
Maar wat maak ik me druk over schrijverschap. Misschien staat mij ook een hersenziekte te wachten. Wat gebeurt er met je als je hersenen vergrijzen? In hoeverre ben je door je hersenen? Dat is het geruststellende en beangstigende van omgang met mijn moeder. Ze is er nog. Morsetekens in mijn hand. Een schaterlach uit een tandeloze mond.
Wanneer is ze er niet meer? Waar houdt het op?
Als er geen communicatie meer is? Waar houdt communicatie op?
Duizend vragen, maar hoe stel je ze. Misschien is de goede vraag het ultieme dat een mens kan bereiken. Misschien leer ik dat van mijn moedertje…
18 reacties
Lieve Anne,
Hoe wonderlijk vind ik dat hoe je steeds weer in staat bent om zo’n bijzonder kontakt tot stand te brengen met jouw moeder. Zoals altijd is het weer leuk om te lezen wat je zoal schrijft. Dat tandeloze bekkie waar je zo van houdt doet me denken aan een baby. Dat kontakt is zonder woorden zo intens. Echt vergelijkbaar. Ik hou zo van mensen, normale mensen wel te verstaan. Zaterdag kwam ik door iets in kontakt met kinderen in de stad bij een festiviteit. Daar geniet ik van, het kontakt en het ontwapenende. Wat jij je herinnert uit je jeugd is echt een geschenk hoor. Ik heb het namelijk ook en merk dat het bijzonder is. Bij Arnold hadden we allebei best wel moeite met het leren, maar het verleden toveren we allebei steeds te voorschijn. Sinds kort ben ik lid van Oud Tiel en het ene wonder na het andere openbaart zich. En het is zo’n warm bad al die gezamenlijke herinneringen van de leden van Oud Tiel. Oog voor detail is nodig voor een schrijver denk ik. Maar je hebt het ook in het bos, het intermenselijke verkeer en in de kunst. Je bent buiten gewoon, maar binnen bijzonder. Extra ordinair n’est-ce pas?
Wat een heerlijke, liefdevolle woorden, Kees. En die laatste zin kon zo van mijn vader zijn…
Om even aan boekpromotie te doen, want die fase gaan we langzaam maar zeker in:
een deel van mijn boek speelt zich af in Tiel, dus een leuk relatiegeschenk voor je clubgenoten. Dan houden jullie de volgende herinneringsbijeenkomst bij het station. Waar we vroeger in de restauratie zo’n beetje het enige vertier in Tiel konden vinden, is nu een mooi restaurant, BuitenSporig, jawel, en daar doet Sophie een ontdekking… 😉
mensenlief…wat mooi je ´benadering´naar je ma toe…´k heb zoveel verhalen vertelt aan de kinderen voor het slapen gaan….nu lees ik dat het kind moeder verhalen doet….wat liefdevol….ontroerend..
dank je Willem, en ik kan me helemaal voorstellen hoe jij als vader je kinderen verhalen vertelde voor het slapen gaan. het zou zomaar kunnen dat zij jou verhalen gaan vertellen, later, veel later….
Iemand zei mij ooit: Vergeet niet dat wanneer het lichaam en de geest in verval zijn, de ziel stralend blijft en intact.Jou volgend in hoe je schrijft en vertelt denk ik dat jij in staat ben contact met die ziel te hebben.
mooi Athy, je verwoordt iets geel bijzonders, iets dat ik soms tastend voel en niet voel, het bijzondere licht van mijn moeder dat achter de wolkensluiers van fysiek verval steeds helderder glimt en lacht en straalt
een mooi portret van vermengde momenten. ik ben ook benieuwd (als geboren hagenaar) naar het huis met de hoge plafonds.
en..: waar ik van houdt mag zonder ‘t’.
Ton met een t waar ik van houd zonder 🙂 ik heb het meTeen weggewist. Dankjewel jongen.
Dat huis was van de NVSH waar mijn opa voor werkte, maar die panden zul jij waarschijnlijk niet weten – het was iets met kraaien, Kraaijenhoflaan?
Ik weet nog dat er op een Oudjaarsnacht ‘dekselse jongens’ waren, die de auto’s omver geduwd hadden. Onze Lelijke Eend was ongemoeid gelaten.
Wat houdt je moeder het nog lang vol.
Maar ze kan zomaar wegglippen, neem ik aan.
Mijn vader kreeg levadopa en dopamine tot het niet meer hielp en dan een tijdje niet en dan weer wel en hij knapte zienderogen op tot hij weer gewend was en het niet meer hielp.
Ik neem aan dat je die film Awakenings nav het boek van Oliver Sacks wel kent, met Robert de Nero? Daar is dat ook zo aangrijpend weergegeven. Ze knappen op en zakken weer in. Ongelooflijk dat je je voor zo’n groot deel je hersens bent… Dat bevalt me niet!
Had jouw vader ook Parkinson, Dani?
Mijn moeder kreeg het te horen met haar 70ste, ze is nu 86, een zware weg.
Vijf jaar geleden dachten haar specialisten dat ze elk moment kon wegglippen. Elke ochtend kijk ik of ze er nog is… Ze vindt het nog leuk, ze wil er nog zijn.
Ik hoop dat longproblemen, slikproblemen en stikgevoel haar bespaard worden…
Als ik over je moeder lees voel ik de liefde en de tederheid.
Mooi te lezen hoe je blijft contact houden met je moeder. Communicatie heeft vele vormen, dat leerde ik van mijn doofblind pleegdochtertje.
veel liefs
… communicatie heeft vele vormen, dat leerde ik van mijn doofblind pleegdochtertje…
wat zeg je dat eenvoudig en treffend, er gaat een groot hart in schuil. Ik zou je er graag over horen vertellen, of lezen natuurlijk… dankjewel Anne L., en liefs
Waar het ook vandaan komt zo is het goed.
Soms is het leven een stufje dat je langzaam weggumd….
Tot je opgaat in het eindeloze niets….
(prachtig be- en geschreven)
Wat mooi, Annet, en zo beeldend dat het bijna tastbaar is
Uit ervaring weet ik dat niets zo erg is als wanen; iemand die hallucineert en die de realiteit niet meer kent. Dan zou ik ook voor stijfheid ‘kiezen’.
Athy beschrijft wat ook ik voel als jij over je moeder schrijft: jij kunt contact maken met haar ziel, met haar wezen. Dat is een gave, Anne!
Diezelfde bezieling ligt ook in je schrijven: ik zie bij elk blog dat jij kunt schrijven, dat het vanuit een onuitputtelijke bron komt, dat jij nauwelijks lijkt te hoeven sturen – het lijkt alsof je alles met het grootste gemak ‘even’ neerzet, met het bewegen van vingers over een toetsenbord.
Je bent een begenadigd mens, dat als geen ander belangeloos en bezield haar rijkdom uit- en deelt. Ik lees je altijd met veel plezier, maar ook met be- en verwondering.
Je hebt goede genen, Anne.
Koester die-genen 😉 Zij zijn het meer dan waard!
ik val nu stil Marjolein… dat jij zoiets moois in mij kunt zien… dankjewel voor je koestering
Zo onroerend mooi weer Anne !
Dank Marije…